توکسوپلاسموز چیست و چگونه منتقل میشود؟

توکسوپلاسموز (Toxoplasmosis) بیماری است که توسط انگل تک یاخته ای به نام توکسوپلاسما گوندیآی (Toxoplasma gondii) ایجاد میشود. این بیماری در سال 1908 شناخته شد. بسیاری از موجودات خونگرم از جمله حیوانات خانگی، دام ها، پرندگان و انسان می توانند توسط این تک یاخته آلوده شوند. تقریبا 11% افراد بین 49-6 سال در ایالات متحده آمریکا دارای آنتی بادی علیه توکسوپلاسما می باشند و این بدین معناست که یکبار به این انگل آلوده شده اند. اگرچه آلودگی به این انگل معمول میباشد ولی بروز بالینی بیماری بسیار نادر است. علائم بیماری شبیه به یک سرماخوردگی خفیف و شامل تب، درد خفیف و بزرگ شدن گره های لنفاوی برای مدت بسیار کوتاه می باشد.

توکسوپلاسموز و خانم های باردار

سال‌هاست در کنار گربه خانگی زندگی کرده‌ای. حال تصمیم گرفته‌ای بچه‌دار شوی و این خبر خوشحال‌کننده را به اطلاع فامیل و دوستان رسانده‌ای. به‌طور حتم اولین حرفی که از آنها خواهی شنید (باید گربه خانگی‌ات را بیرون بیندازی!) و وقتی از آنها سوال کنی به چه دلیل باید گربه‌ات را بیرون کنی همه شروع می‌کنند به‌عنوان یک محقق و دانشمند و دکتر، راهنمایی کردن که اگر گربه را بیرون نکنی به بیماری توکسوپلاسموز دچار خواهی شد، سقط جنین خواهی کرد، کور خواهی شد، بچه ناقص به دنیا خواهی آورد و آنقدر درگوش تو می‌خوانند تا دچار تشویش شوی که نکند گفته ‌آنها درست باشد. از طرفی گربه‌ات را دوست داری، به او انس گرفتی و نمی‌دانی چکار باید کرد؟!...

فراموش نکن با اینکه ممکن است اطرافیان نظر خیر داشته باشند ولی اطلاعات کاملا‌ نادرستی در اختیار تو گذاشته‌اند. تا چند سال پیش در این مملکت کسی اسم این بیماری را نمی‌دانست ولی با این وجود گربه را منبع آلودگی و بیماری‌های گوناگون از قبیل کیست و هاری و سرطان و حتی ایدز می‌نامیدند تا حدی که اگر احیانا پزشکی قادر به تشخیص بیماری شخص نمی‌شد، اولین سوالی که به ذهنش می‌رسید این بود که آیا حیوان خانگی نگهداری می‌کنی؟‌ و در صورت شنیدن جواب مثبت تمام تقصیر را به گردن حیوان بیگناه می‌انداخت. حال چند سالی است که توکسوپلاسموز به گوش همه رسیده و بدون کسب اطلاعات درست در مورد این بیماری همه چیز را به تقصیر گربه‌های بی‌زبان می‌اندازند و اطلاعات نادرست رد و بدل می‌کنند، تا حدی که دیگران را از دست زدن به گربه و پشم گربه می‌ترسانند درصورتی‌که توکسوپلاسموز به هیچ‌وجه ربطی به پشم گربه ندارد و تنها این انگل در مدفوع بعضی گربه‌ها برای مدت زمان معینی فعال می‌باشد.

پس نگران نباش، مجبور نیستی گربه‌ات را از خانه بیرون بیندازی و با توجه به نکات ذیل فرزند سالم و نرمال خود را به‌دنیا خواهی آورد.

پیشگیری از بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان

 

1- برای مردم عادی که تماس مستقیم با حیوانات ندارند مهمترین کار رعایت توصیه های بهداشتی در تهیه و مصرف مواد غذایی می باشد :

- میوه ها و سبزیجات باید به خوبی شستشو و ضدعفونی شوند. همچنین دستها، ظروف و سایر مواردی که با سبزیجات تماس داشتند به خوبی شسته شود. ( جهت پیشگیری از بیماری هایی مثل کیست هیداتید و ... )
- از مصرف شیر خام و فرآورده های لبنی غیر پاستوریزه جداً خودداری گردد. ( جهت پیشگیری از بیماری هایی مثل تب مالت و ... )
- گوشت قرمز را فقط از قصابی های مجاز تهیه کرده همواره به مهر بازرسی دامپزشکی توجه نمایید. همچنین پس از تماس با گوشت خام دست ها، چاقو و ... را به دقت بشویید. ( جهت پیشگیری از بیماری هایی مثل تب خونریزی دهنده کریمه-کنگو )
- گوشت مرغ را حتماً به صورت بسته بندی شده تهیه نموده پس از تماس با آن دست ها، چاقو و ... را بشویید. ( جهت پیشگیری از بیماری هایی مثل سالمونلوز و آنفلوانزای فوق حاد و ... )
- از قربانی دام در معابر عمومی اکیداً خودداری گردد. ( جهت پیشگیری از بیماری هایی مثل شاربن، تب مالت و ... )
- توصیه های بهداشتی در رابطه با جمع آوری و دفن بهداشتی زباله های شهری رعایت گردد. ( جهت پیشگیری از بیماری هایی مثل هاری و ... )

2- افرادی که در تماس مستقیم با حیوانات خانگی هستند مانند صاحبان حیوانات خانگی یا روستاییان و ... غیر از رعایت موارد فوق به نکات زیر نیز توجه نمایند :
- واکسیناسیون حیوانات خود را تحت نظر دامپزشک به صورت منظم انجام دهید.
- داروهای ضدانگل حیوانات خود را تحت نظر دامپزشک مصرف نمایید.
- در صورت مشاهده علایم غیر طبیعی در حیوانات خود با دامپزشک مشورت نمایید.
- بهداشت فردی را در برخورد با حیوانات رعایت کنید.
- دستشویی حیوانات خانگی را روزانه تمیز کنید.

- کسانی که در منزل از اگزوتیک پت ها خصوصاً خزندگان نگهداری می کنند می بایست اصول بهداشتی را دقیق تر رعایت نمایند.

3- در مورد افرادی که با حیوانات فاقد سابقه مشخص و غیر قابل پیش بینی برخورد دارند مانند دامپزشکان، کارکنان باغ وحش ها و ... رعایت نکات زیر سودمند خواهد بود :
- واکسیناسیون اشخاص در برابر برخی بیماری ها مانند هاری
- رعایت احتیاط در برخورد با حیوانات مذکور
- استفاده از وسایل حفاظتی مانند دستکش، عینک و ...
- رعایت دستورالعمل ها و استاندارد های برخورد با حیوانات بسته به گونه هر حیوان

 

دکتر عبدالرحیم پاریاب-دامپزشک

مهم ترین بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان

بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO) زئونوز ها بیماری ها یا عفونت هایی هستند که به طور طبیعی بین انسان و حیوانات مهره دار پست تر قابل انتقال است.

 از مجموع 1415 گونه عوامل پاتوژن یا بیماری های انسانی، 868 عامل ( 61 درصد ) و از میان 175 عامل بیماری های نوپدید و بازپدید 132 مورد ( 75 درصد ) زئونوز هستند که با پیشرفت دانش پزشکی و دامپزشکی، همواره بر این تعداد افزوده می شود.

 ارتباط نزدیک بین جوامع انسانی و حیوانات، مصرف شیر غیرپاستوریزه و فرآورده های لبنی، افزون سازی تولیدات دامی توأم با افزایش تجارت حیوانات و فرآورده های آن ها، تعداد زیاد سگ های ولگرد، کشتار غیر قانونی و دفع نامناسب و غیر بهداشتی ضایعات حیوانی به عنوان برخی از فاکتورهای اساسی مؤثر در عفونت انسان شناخته شده اند.

 

مهمترین زئونوز ها در کشور ما هاری، کیست هیداتید، تب مالت، سیاه زخم، سالک، کالاآزار، لپتوسپیروز و بسیاری بیماری های میکروبی و انگلی دیگر است که می توان به آن ها اشاره کرد.

البته بیماری هایی همچون جنون گاوی، تب خونریزی دهنده کریمه-کنگو، تب دره ریفت و آنفلوانزای فوق حاد طیور و اخیراً آنفلوانزای خوکی را نیز نباید نادیده بگیریم چرا که خطر ورود آن ها به کشور همواره ما را تهدید می کند.

آشنایی با بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان

 

 تعداد این بیماری ها در هر کشوری متغیر و اهمیت آن نیز متفاوت است. بر اساس گزارش های سازمان بهداشت جهانی از میان یک هزار و 709 عامل بیماری زا ، 832 عامل یعنی 49 درصد آنها از طریق حیوانات به انسان منتقل می شوند.

     طی سال ها و در بسیاری از کشورها این بیماری ها، با مخازن آن در حیوانات اهلی و وحشی، مشکلات بسیار زیادی را و بویژه در بین جمعیت ساکن و شاغل در نواحی روستایی موجب گردیده و هنوز هم باعث می شوند.

     اهمیت بیماری های زئونوتیک و انگلی و همچنین بیماری های وابسته به مواد غذایی، به طور مداوم رو به افزایش بوده و اثرات بهداشتی و اجتماعی اقتصادی رو به رشد آنها مورد توجه بسیاری از کشورها و بویژه اکثر کشورهای در حال توسعه می باشد. صرفنظر از ناراحتی ها، ابتلا و مرگ و میر ناشی از این بیماری ها در انسان، اثرات سوء ناشی از آنها در تولیدات کشاورزی، کاهش قابلیت استفاده از مواد غذایی و ایجاد موانع در تجارت بین المللی از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

 

    تغییرات وسیع در دهه های گذشته، خصوصاً افزایش شهرنشینی (که در اکثر موارد با برنامه ناقص ظهور یافته)، نقل و انتقال وسیع جمعیت، گشایش نامناسب نواحی جدید مورد نیاز برای تولید مواد غذایی، افزایش تجارت گوشت، شیر و دیگر فرآورده های با منشأ حیوانی افزایش وسیع تعداد و سرعت وسائط نقلیه و حتی توریسم، مشکل زئونوزها را نه تنها در مناطق روستایی بلکه در سطح منطقه ای و در برخی موارد در سطح جهانی موجب گردیده است .

     بخش بسیار وسیعی از مناطق مدیترانه و شبه جزیره عربی در شرایط همسانی برای عفونت های زئونوتیک و بیماری های منتقله به وسیله مواد غذای، به عنوان مثال بروسلوز، هاری، اکینوککوزیس، لیشمانیازیس، سالمونلوزیس و غیره قرار دارند.

دامپزشکی و بهداشت عمومی جامعه

 

شایان توجه است که اهمیت بهداشت فرآورده های خام دامی و نقش آن در اشاعه بیماری های مشترک بین انسان و دام به اندازه ای مهم است که قانون گذار در موارد متعدد بدان توجه و عنایت ویژه داشته که به موارد مختصری از آن اشاره می شود:

ماده 4 قانون سازمان دامپزشکی کشور: کلیه صاحبان و مسئولان نگهداری دام و کارگاه ها و کارخانه ها و مراکز تهیه و آماده کردن فرآورده های خام دامی اعم از اشخاص و مؤسسات و شرکت های خصوصی و یا دولتی یا وابسته به دولت و یا هرنوع شرکت و سازمانی که به نحوی از انحاء به پرورش یا نگهداری دام و تهیه و آماده کردن فرآورده های خام دامی اشتغال دارند، مؤظف به اجرای دستورهای بهداشتی و قرنطینه ای سازمان دامپزشکی کشور می باشد.

علاوه بر آن در قوانین دیگری از جمله ماده 688 قانون مجازات اسلامی هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود را ممنوع کرده و برای مرتکبین آن مجازات درنظر گرفته است.

نقش فراموش شده دامپزشکان در سلامت شهری

 

در ابتدا لازم است بدانیم رشته دامپزشکی در کشورمان سه مقطع اصلی دانشگاهی دارد. عده‌ای از دانشجویان با طی دوره دو ساله در مقطع کاردانی دامپزشکی ، برخی با گذراندن دوره چهار ساله در مقطع کارشناسی علوم آزمایشگاهی دانش‌‎آموخته می‌شوند و بعضی هم پس از شش سال تحصیل به درجه دکتری دامپزشکی نائل می‌آیند. بدیهی است دکتر دامپزشک مسئولیت اصلی تیم پیشگیری ، درمان و نظارت بهداشتی را به عهده دارد و بقیه با عنوان (سایر رده‌های دامپزشکی) اعم از کاردان و تکنسین و غیره زیر نظر وی به فعالیت می‌پردازند. هرگونه فعالیت درمانی و واکسیناسیون هم مستلزم اخذ پروانه از سازمان دامپزشکی کشور بعنوان ناظر عالی و حاکمیتی است و البته روند اجرایی صدور پروانه نیز اخیراً به سازمان نظام دامپزشکی بعنوان ناظر صنفی این حرفه سپرده شده است.
آنچه معمولاً پس از شنیدن عبارت دامپزشک به ذهن متبادر می‌شود وظیفه درمان بیماریهای حیوانات است که گرچه وظیفه‌ای بسیار ارزشمند ، اخلاقی و مهم است اما وظایف بسیار مهم دیگری هم به عهده دامپزشک گذاشته شده که آشنایی با این وظایف نقش دامپزشکان در تأمین سلامت شهرنشینان را بیشتر نمایان می‌سازد.

اهمیت دامپزشکی در دنیای ما

معلم اول ارسطو نیز به گواه تاریخ دامپزشکی هم می کرده و در زمینه دررفتگی مفاصل، هیدروپیزی گاو و صرع بز و گوسفند مطالبی آورده است.

 کزاز، مشمشه حاد، اختلالات ریوی، ذات الریه، نقرس، جذام و اسهال بیماری هایی بوده که ارسطو در مکتوبات خود آورده است. همچنین خون بندی با آتش، درمان زخم ها به وسیله داغ، فتیله گذاری، بخیه کردن، درمان فتق نافی و... از جمله مواردی است که ارسطو به آن اشاره کرده است.

 در زمان ساسانیان، پادشاهان نیز به کار دامپزشکی علاقه نشان می دادند به طوری که هرمز پسر شاپور دامپزشک بزرگی بود و در شناخت بیماری ها و درمان آن تسلط کامل داشت. بهرام، برادر هرمز نیز چهارمین پادشاه ساسانی بود که به حرفه دامپزشکی عشق می ورزید.

 اهمیت توجه به حیوانات در طول تاریخ از طرفی و لزوم آگاهی از بیماری های مشترک بین انسان و دام از طرف دیگر باعث شد تا در سال ۱۳۶۹ شمسی به دنبال پیگیری و تلاش دامپزشکان برای اختصاص روزی از روزهای سال در تقویم رسمی کشور به نام روز دامپزشکی، دکتر حسن تاج بخش استاد ممتاز دانشگاه تهران و چهره ماندگار دامپزشکی و مولف کتاب های تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران، ماه مهر را به عنوان ماهی شایسته به خاطر آغاز سال تحصیلی و روز چهاردهم را به یاد گوش روز که در ایران باستان روز مبارکی بود و در منابع اسلامی هم آمده است پیشنهاد و مطرح کرد و در نهایت ۱۴ مهر به عنوان روز دامپزشکی معین شد.